Don’t take it SLO(w) – Kerndoelen Digitale Geletterdheid

Het is alweer 10 jaar geleden dat de huidige, vrijblijvende leerlijn digitale geletterdheid is opgesteld. Ter illustratie: in 2014 hadden we nog nooit gehoord van AI, werd Instagram hoofdzakelijk gebruikt om leuke filters over je foto’s te plaatsen, was een laptopschool nog een nieuw concept. Anno 2023 razen de vernieuwende ontwikkelingen om ons heen en zitten we in de transitie van digital natives naar AI natives. Naast kansen en mogelijkheden brengt deze transitie voor onze samenleving, en specifiek voor jongeren, een hoop risico’s met zich mee. Nieuwe kaders zijn dan ook hoognodig. Op het SLO-congres in oktober werden de concept kerndoelen digitale geletterdheid gepresenteerd in verschillende rondes, deze waren zo druk bezocht dat er extra stoelen werden aangesleept. De prangende vraag werd gesteld: “Wanneer is dit dan officieel?”. Het antwoord volgde: “Wanneer de regering daar een stempel onder heeft gezet, over 4 tot 5 jaar.” Kunnen we het ons veroorloven om te wachten op officieel uitgetekende kaders, zeker wanneer die kaders gebaseerd zijn op kennis die nu al beschikbaar is?

Feiten & cijfers: waarom we niet kunnen wachten

Scholieren zitten gemiddeld 5 uur per dag op hun telefoon (Benthem, 2022). Vrijwel de helft van jongeren tussen de 9 en 14 jaar overschat hun digitale geletterdheid (Helft jongeren overschat eigen digitale vaardigheden, 2021). Digitaal pesten komt volgens de Veiligheidsmonitor inmiddels gemiddeld in 22% van de gevallen voor (Cijfers over pesten: slachtoffers, 2023). 1 op de 8 jongeren heeft in het eerste halfjaar van 2017 een naaktfoto of seksfilmpje van zichzelf naar iemand gestuurd (Rutgers, 2017). Afgelopen september deelde de NOS dat er in grootschalige wraakporno telegram groepen ook beelden van minderjarigen werden gedeeld, en dat minderjarigen deelnamen aan deze groepen. Beleidsplannen over smartphoneverbods op scholen vliegen ons om de oren, plannen om bewust gebruik van digitale middelen te vergroten maar weinig. De tijd om als school, instituut of bestuur je verantwoordelijkheid te nemen en een visie op digitale geletterdheid te formuleren is nu.

Bestaande kaders en richtlijnen

Als opleiders hebben we een voorbeeldfunctie en een verantwoordelijkheid over de veiligheid en mentale gezondheid van onze studenten en leerlingen. We bereiden onze doelgroep voor op een volwaardige deelname aan de huidige maatschappij, en zonder een gedegen visie op digitale geletterdheid doen we onze jongeren ernstig tekort. Op dit moment vergroot digitalisering de kansenongelijkheid. De behoefte aan kaders, vooral bij docenten, geïllustreerd door de populariteit van de concept-presentatie over de SLO kerndoelen digitale geletterdheid, is groot. Zulke kaders zijn er: de huidige kwadrant van digitale geletterdheid zal niet verdwijnen, deelde het SLO. De kerndoelen veranderen inhoudelijk niet veel, eerder worden deze geherstructureerd, herformuleerd en bij alle doelen komen heldere uitwerkingen met voorbeelden ter inspiratie en verduidelijking. Het doel is om het hiermee handzamer te maken voor de docent, door middel van activerende werkvormen en ideeën. Natuurlijk worden er ook zaken toegevoegd, maar de grootste verandering is de indeling, niet de inhoud. Een simpele conclusie mag zijn: als er naast verandering van vorm vooral zaken worden toegevoegd, kunnen we nu aan de slag.

Kort cyclisch handelen

Het digitale domein is inherent aan verandering onderhevig. Wij als opleiders en ontwerpers zullen ons daar continu toe moeten verhouden, aanpassen, meebewegen en kritisch blijven. Bij gebrek aan wettelijke kaders schuiven veel besturen de actie voor zich uit. Daarmee doen ze zichzelf, maar vooral de leerlingen en studenten die zij opleiden, een groot tekort. Het is dan ook logisch dat individuele leraren aan de slag gaan, eigen onderzoek doen en in gesprek gaan om bewustwording bij hun leerlingen te vergroten. Maar er is meer nodig dan de enkeling die aan de slag gaat. We leren het beste wanneer er een heldere visie is die breed wordt gedragen, en daar ligt de taak voor besturen.

Onze behoefte aan toekomstbestendigheid moeten we daarbij wellicht een beetje loslaten: op dit gebied kunnen we het beste kort cyclisch te werk gaan, waarin ontwikkelaars en uitvoerders alert blijven op ontwikkelingen binnen het veld, en hun onderwijs daarop aan blijven passen.

Wat kunnen we nu al doen?

Waar te beginnen met de SLO kerndoelen digitale geletterdheid? Het SLO heeft visiespellen, leerlijnen en richtlijnen ontwikkeld waar scholen en besturen uitstekend mee uit de voeten kunnen. Veel daarop te vinden inhouden blijven relevant in de nieuw geformuleerde kerndoelen. Inherent aan de tijd waarin we leven is dat we ons continu moeten blijven aanpassen. In ieder onderwijsteam zitten mensen met affiniteit voor het onderwerp die welwillend zijn om mee te denken. Het enige dat zij nodig hebben, is dat bestuurders een stoeltje aan hun tafel bijzetten, en open staan voor blijvende vernieuwing. In onze taak als opleiders jongeren voor te bereiden op volwaardige deelname aan de samenleving mag digitale geletterdheid niet onbenoemd blijven. Als we wachten op de officiële regels blijven we altijd achter de feiten aanhollen in een veld waarin de ontwikkelingen vooruit sprinten. We zijn het onze leerlingen en studenten verplicht handvaten te bieden, ook wanneer die niet perfect zijn en doorontwikkeld zullen moeten worden. Het speelveld is uitgeklapt en wij zijn aan zet.